Şaşılık
Şaşılık Nedir?
Her iki gözün birbiriyle olan paralelliğini kaybetmesidir. Her bir gözde 6’şar adet göz dışı kas bulunur. Bunların birinde veya birkaçında kuvvet azlığı veya fazlalığı olması şaşılığa neden olur. Bir göz düz bakarken diğeri içe, dışa, yukarı veya aşağı kayabilir. Bazı durumlarda kayma her iki gözde de mevcuttur. Gözlerdeki kayma şaşılığın sebebine göre sürekli yada geçici süreli oluşabilir. Şaşılığın oluşmasında tek bir neden yoktur. Farklı nedenlerle şaşılık oluşabilir.
Şaşılık tedavisinde erken teşhis çok önemlidir. İlk göz muayenesi için geç kalındığında çocukların gözlerinde estetik problemlerinin yanı sıra ömür boyu sürecek görme azlığı sorunları oluşabilmektedir. Doğumdan hemen sonra ve çocukluk döneminde çocukların göz şikayeti olmasa bile mutlaka uzman bir hekime muayene olması şarttır.
Şaşılık Sebepleri…
Şaşılığın oluşmasında tek bir neden yoktur. Sorunlu hamilelik dönemi, doğumun problemli olup olmadığı, çocuğun gelişimi, geçirdiği hastalıklar şaşılığa yol açabilir . Şaşılık için genetik yatkınlık söz konusudur. Ailede gözünde kayma olan varsa çocuklarda şaşılığın görülme şansı yükselmektedir.
Çocukluk döneminde yani 2 yaşından sonra görülen şaşılıklarda genellikle neden göz bozukluklarıdır. Şaşılığa yatkınlığı olan bir çocukta gözdeki kayma, ateşli bir hastalık veya bir travma (düşme, ameliyatlar, kazalar) sonrası başlayabilir.
Göz kaslarımızın hareketini yöneten merkez beyindedir, bu nedenle sinirlerde oluşan felçler de gözde kaymalara neden olur. Geçirilen kazalar, kafa travması, ateşli hastalıklar ve ileri yaşta hipertansiyon ve şeker hastalığı gibi bazı durumlarda göze gelen sinirlerde felçler oluşabilir. Bu şekilde oluşan şaşılıklarda tedavi felcin kalıcı olup olmamasına bağlı olarak değişebilir. Çocuklarda göz tembelliği, büyük yaş grubunda çift görmeye neden olabileceği için mutlaka tedavisi gereklidir.
Göz Tembelliği
Göz tembelliği bir gözün diğerine göre daha düşük kapasite ile görmesidir. Uygun yaşlarda tedavi edilmez ise az görme yaşam boyu devam eder. Nadiren yüksek numaralarda her iki gözde de görülebilir. Görme bebeklikten itibaren beynin öğrendiği bir yetenektir. Bebek yeni doğduğunda silüetleri ayırt ederken yaklaşık 6 aylık olduğunda bilinen anlamda renkli ve üç boyutlu görmeyi öğrenir. Eğer bir gözde diğerine göre daha yüksek bir kırma kusuru, kayma veya katarakt gibi görmesini engelleyecek bir bozukluk var ise o göz bulanık görmeyi öğrenir. Göz tembelliği bebeklik ve erken çocukluk döneminde tedavi edilmez ise bu durum kalıcı olur.
Göz tembelliği önlenebilir bir görme azlığıdır. Uygun gözlük ve tembel gözün çalıştırılması amacıyla sağlam göze yapılan kapama tedavinin aslını oluşturur. Çocuk 3 yaşından büyük ise ortoptik tedavi ile tembellik tedavisi sürdürülebilir ve her iki gözle görme yeteneği kazandırılmaya çalışılır.
Göz tembelliğinin tedavisi…
- Pleoptik tedavi
- Kapama tekniği
- Kısa süreli kapama tedavisi
- İlaçla tedavi
- Cam tedavisi
Erken teşhis edilen göz tembelliğinin tedavisi oldukça basittir. Tedavide iyi gören göz belirli zamanlarda kapatılarak tembel gözün çalıştırılması en sık kullanılan yöntemdir. Göz tembelliğinin tedavisinde cerrahinin yeri yoktur. Hastanemizde Ortoptik Tedavi adı verilen özel cihazlarla yapılan göz egzersizleriyle de göz tembelliği tedavi edilmektedir.
Şaşılık muayenesi
Şaşılık muayenesine öncelikle iyi bir öykü alma (anamnez) ile başlanır.
Ailede göz problemi olan (yüksek derecede gözlük, kayma, görme azlığı gibi) var mı ? Annenin hamileliği normal geçirip geçirmediği, geçirilen ateşli, döküntülü hastalıklar, alınan ilaçlar, bebeğin zamanında doğup doğmadığı sorgulanmalıdır.Kaymanın nasıl fark edildiği, sürekli olup olmadığı, kaç yaşından beri olduğu, bir tek gözünde mi yoksa zaman zaman her iki gözde de gözlenip gözlenmediği, herhangi bir olay sonrasında gelişip gelişmediği (travma, havale,nöbet gibi) sorgulanmalıdır. Kayma için herhangi bir tedavi yapılıp yapılmadığı, varsa gözlüklerinin numaraları, kapama ya da cerrahi tedavi olup olmadığı sorgulanmalıdır.
Öykü alındıktan sonra hastanın;
• Görme keskinliği
• Kaymanın niteliği
• Göz hareketlerinin ve kaymanın derecelendirilmesi
• Göz dibi (fundus) bakısı
• Refraksiyon muayenesi gibi değerlendirmeler yapılır.
• Gerekli konsültasyonlar istenmelidir.
Şaşılık muayenesinde kullanılan testler
Örtme testi: Örtme testi, şaşılık tanısının en temel ve kolay tanı yöntemidir. Örtme testinin başarıyla uygulanabilmesi için çocuk uyumlu olmalı ve yeterli görme düzeyi bulunmalıdır. Yapılacak olan örtme testi yakın ( 33 cm) ve uzak ( 6 metre) için tekrarlanmalıdır. Yakında küçük detayları olan bir cisim kullanılmalıdır. Çocuğun bu cisme bakması sağlanır ve bu esnada bir göz herhangi bir kapama ile örtülür. Açıkta kalan gözün cismi görebilmek için hareket etmesi o gözde belirgin bir şaşılığın olduğunu gösterir. Bu testin her iki göze ayrı ayrı yapılması gerekmektedir.
Alternan örtme testi: Gizli kaymayı ortaya çıkarmak veya kayma derecesini tam olarak saptamak için kullanılır. Örtmeler, iki gözün aynı anda görmesine izin vermeyecek şekilde her iki göz arasında değiştirilir. Test öncesi belirgin kayması olmayan bir hastada, test sırasında kapamanın arkasında kalan gözde kayma ortaya çıkıyorsa hastada gizli kayma olduğu belirlenmiş olur.
Her iki gözden gelen herhangi bir cisme ait görüntüler, beyinde birleştirici merkezde birleştirilerek derinliği olan tek bir cisim olarak algılanır. Bu olaya füzyon denir. Füzyonu kuvvetli olan kişilerde görme eksenleri paralel halde tutulabilir. Füzyonu bozacak şekilde gözler kapatılacak olursa (alternan örtme testi ile) gizli olan şaşılık belirgin hale gelecektir.
Prizma örtme testi: Şaşılık hastalarında örtme testi prizma ile birlikte kullanılarak, kayma miktarı ölçülebilir. Prizmanın gücü kayma görülmeyinceye kadar artırılır. Buna prizma örtme testi denir.
Korneadan ışık yansıması testi (Hirschberg testi): Bir ışık kaynağı ile ışık 40 cm mesafeden iki gözün ortasına düşecek şekilde tutulur. Korneadan yansıyan ışığın göz bebeği merkezine olan uzaklığı ve iki göz arasındaki simetri kabaca hekim tarafından değerlendirilir. Buna korneadan ışık yansıması testi denir. Bu testin en önemli eksik yanı küçük kaymaların saptanamaması ve gerçek kayma miktarını göstermemesidir.
Krimsky testi: Korneadan ışık yansıması testi şaşılığı kabaca ölçer. Bu test prizma ile birleştirildiğinde Krimsky testi adını alır ve kayma derecesi sayısal olarak ölçülebilir.
Göz hareketleri: Yeni doğanda ikinci ayda göz hareketleri normalleşmeli ve gözler tüm bakış yönlerinde paralelliğini sağlamış olmalıdır.Göz hareketleri baş sabit tutulurken bir hedef yardımıyla yatay, dikey ve oblik düzlemlerde her bir göz için ayrı ayrı ve iki göz için aynı anda bakarken değerlendirilmelidir. Herhangi bir bakış yönünde kısıtlılık veya aşırılık, şaşılığı olan hastalarda sık görülür.
Traksiyon testi: Göz hareketlerindeki kısıtlılığın paralitik (felce bağlı) ya da mekanik olup olmadığı traksiyon testi ile anlaşılır. Bu test bir göz hekimi tarafından, limbustan iki adet pensetle tutularak gözün hareketlerini değerlendirmek için yapılır.
Hess perdesi ve Lancaster testleri: Felçli kası saptamak için yapılan özel bir muayenedir.Gözlerin üç boyutlu olarak birbirine göre konumunun değişik bakış pozisyonlarında kağıt üzerine aktarıldığı testlerdir. Bu testlerde gözler kırmızı ve yeşil cam ile birbirinden ayrımlandıktan sonra bir perde üzerinde önce kırmızı sonra yeşil hedeflerin hasta tarafından işaretlenmesi istenir. Bu sayede tüm bakış yönlerinde kaymalar belirlenmiş olur. Bu testi değerlendirirken iki gözün birbiri ile kıyaslandığı unutulmamalıdır.
Binoküler görme testleri: Binoküler görme, iki gözden gelen görüntünün beyinde aynı anda algılanabilmesi durumudur. İki göz aynı cismi hafif de olsa farklı açılardan görür. Bu iki hafif açı farkı olan uyaranın beyinde tek bir görüntü olarak algılanmasınafüzyon denir. Bu yeteneğin gelişebilmesi için gözlerin ilk aylardan itibaren paralel olmuş olması gerekir.Bu sayede beyinde üç boyutlu algılama (stereopsis) sağlanabilir. Binoküler görme düzeyinin test edilmesi şaşılık değerlendirmesinde çok önemlidir. Uzun süreli göz tembelliği ve küçük yaşlardan itibaren ortaya çıkan kaymalarda füzyon olma ihtimali çok azdır. Eğer kayma bir yaşından önce başlamış ise hastada füzyon gelişmesi zordur. Hastada baş pozisyonu varsa bu durum binoküler tek görmenin ve füzyonun olduğu anlamını taşır.
Füzyonun değerlendirilmesinde kullanılan testler:
a)Worth 4 nokta testi: Hatanın sağ gözüne kırmızı, sol gözüne yeşil cam takılır. Karşıda aydınlatılmış olarak duran iki adet yeşil artı, bir adet kırmızı baklava dilimi ve bir adet beyaz daire şekline bakması istenir. Normalde kırmızı camla bakan bir kişi kırmızı cismi görürken yeşil cismi göremez. Aynı durum yeşil cam için de geçerlidir, yeşil camla bakan bir kişi yeşil cismi görürken kırmızı cismi göremez. Bu testte füzyon yapabilen kişi 4 şekil, çift görmesi olan kişi 5 şekil görür.
b)Bagolini cam testi: Binoküler görmenin değerlendirilmesinde önemli bir testtir. Bagolini camı üzerinde düz çizgiler vardır. Kişi loş bir ortamda bu camın arkasından bir ışık kaynağına bakarken ortasında yuvarlak ışık kaynağının yer aldığı düz bir ışık huzmesi görür. Bu camlar her iki göze çarpı işareti oluşturacak şekilde yerleştirildiğinde normalde görülmesi gereken, ortasında bir ışık kaynağı olan çarpı şeklinde 2 adet ışık huzmesidir.
c)Sinoptofor: Binoküler işlevi özellikle füzyonu değerlendiren önemli bir alettir. Sinoptoforun tüplerine birbirinin benzeri iki resim koyulur ve hastadan ne gördüğü sorulur. Örneğin resimlerden birinde kuyruğu olmayan, elinde çiçek buketi olan bir tavşan, diğerinde ise elinde çiçek buketi olmayan kuyruklu bir tavşan vardır. Eğer hasta kuyruklu ve elinde çiçek buketi olan tek bir tavşan görüyorsa hastanın füzyonu vardır denir.
Stereopsis testleri: Stereopsis cisimlerin üç boyutlu olarak algılanmasıdır (derinlik hissi).
a)Lang’ın kalem testi: Bu testle kabaca derinlik hissi değerlendirilir. Sadece iki kalem gerektiren ve daha çok çocuklarda kullanılan bir testtir. Kalemlerin uç uca getirilmesi esasına dayanır.
b)Sinoptofor: Özel slaytlar yardımıyla stereopsis değerlendirilebilir.
c)Titmus (sinek) testi: Sayfanın birinde büyük bir sinek vardır. Hastaya polaroid gözlük takarak sineğe bakması ve sineğin kanadını tutması istenir. Eğer hastada derinlik algısı varsa hasta sineğin kanadını havada duruyormuş gibi tutar. (Resim 1)
Resim 3:TNO testi
d)Randot stereotest: Noktalardan oluşmuş stereoskopik hedefler içerir. Çocuklarda hayvanlı şekillerin bir polaroid gözlük takılarak bilinmesi istenir.(Resim 2)
e)TNO testi: Hasta özel olarak hazırlanmış kartlara kırmızı-
(Resim 3)
